Dever atu adora Na’i Maromak bazeadu ba iha realidade katak Nia mak Kriador. ‘’Ohh mai ba, mai ita adora no tuku tuur; mai ita hakneak iha ita nia Na’i Kriador nia oin.’’ Salmo 100:3, 95:6. Iha livru Apokalipse kapitulu 14, kada ema hetan xamada atu adora Na’i Kriador no obedese Na’i Maromak nia mandamentu sira. Entre mandamentu sira ne’e, mandamentu ida hatudu deretamente ba Na’i Maromak nu’udar Kriador. ‘’Loron dahituk ne’e mak Sabadu ba Na’i, imi nia Maromak.’’ …. basa iha loron ne’en nia laran Na’i Maromak kria lalehan ho rai klaran, tasi, no buat hotu nebe mak iha sira nia laran, no Nia deskansa iha loron dahituk: tanba ne’e Na’i Maromak foo bensa no hasantu loron Sabadu.’’ Exodu 20:10-11. Kona ba loron Sabadu, Na’i Maromak hatete liu tan, katak loron ida-ne’e mak ‘’marka ida, .… atu nune’e imi hatene, katak Ha’u mak Na’i, imi nia Maromak.’’ Ezequel 20:20. Se karik ukun fuan Dahat (loron Sabadu) ne’e ema obedese ho universalmente, nune’e ema nia hanoin no afeisaun, sei dirijidu ba iha Na’i Kriador nu’udar objetu reverensia (respeitu) no adorasaun, i idolatria (ema nebe adora buat lulik), ateis (ema nebe la fiar ba Na’i Maromak), no ema jentiu sira sei nunka iha. Observansia (Kuidadu) loron Sabadu mak sai sinal lealdade (foo laran) ba Na’i Maromak nebe loos, “Nia mak kria lalehan, no rai klaran, no tasi, no bee matan sira.’’ Tanba ne’e, mensajen nebe haruka ema atu adora Na’i Maromak no obedese Ninia mandamentu sei apela espesialmente ba ema sira hodi kumpri ukun fuan dahat ne’e.
Restorasaun Lia Loos
Reformasaun loron Sabadu iha fin tempu ne’e profetizadu (siik sai tiha ona) iha livru Isaias: ‘’Ne’e mak Na’i Maromak nia futar lian, kaer metin ukun fuan, no hala’o lia loos ba: tanba Ha’u nia salvasaun besik ona, no Ha’u nia lia loos sei nakloke sai. Ksolok ba ema nebe mak halo tuir hanesan ne’e no Oan Mane nebe mak kaer metin ukun fuan, nebe mak kuida loron Sabadu, hodi la hafoer, no kuida ninia liman husi hahalok at saida de’it …. ema fuik sira nia oan mane, nebe halibur an unidu ho Na’i Maromak,hodi servi Nia, no hodi sadia Na’i Maromak nia naran, hodi sai nu’udar Na’i Maromak nia atan, ema ida-idak konserva loron Sabadu atu labele hafoer, no kaer metin Ha’u nia promesa ne’e; to’o Ha’u sei lori sira ba iha Ha’u nia foho nebe sagradu, no halo sira haksolok iha Ha’u nia uma orasaun.’’ Isaias 56:1, 2, 6, 7.
Lia fuan hirak ne’e folin tebes iha era Kristaun, hanesan ho ida nebe mak hatudu ona husi ninia kontestu (versu 8). Iha ne’e eskrebe katak iha neba iha klibru ida nebe mak kompostu husi non Judeu, wainhira Na’i Maromak nia atan sira haklaken mensajen ksolok ba iha nasaun sira hotu.
Na’i Maromak haruka, ‘’Taka tiha ba ukun fuan sira ne’e husi Ha’u nia eskolante sira.’’ Isaias 8:16. Selu (Kadeli nebe ema uza hodi hedi ba iha surat tahan nu’udar karimbu) ukun fuan Na’i Maromak nian deskobre sai iha ukun fuan dahat nia laran. Ida ne’e so husi ukun fuan sanulu de’it mak bele lori ita hodi haree didi’ak tantu kona ba naran no titulu husi Lejislador ne’e rasik.
Wainhira Sabadu hetan troka husi papadu, Na’i Maromak foti sai selu husi ukun fuan. Na’i Jesus nia Eskolante sira hetan xamada hodi restora no tane aas fila fali loron Sabadu sai nu’udar sinal husi Na’i Kriador ho Ninia autoridade.
Protestante sira ohin loron reklama katak ho Kristu nia moris hias iha loron dominggu, halo loron domingu sai nu’udar loron Sabadu ema Kristaun nian. Enkuantu laiha onra ida hanesan ne’e, mak Kristu ka Ninia eskolante sira foo iha era neba. Observansia loron domingu, ninia orijin mai husi ‘’misteriu transgresaun ukun fuan’’ (2 Tesalonia 2:7) nebe mak ninia serbisu hala’o nanis kedas iha erra apostolu Paulo nian. Razaun saida mak bele aprezentadu ba mudansa ida, nebe mak la hetan aprovasaun husi Eskritura Sagarada?
Protestante sira rekoinese ‘’silensiu total ba Testamentu Foun nebe mak hatete respeitu kualker mandamentu estritu ba loron Sabadu (Domingu, loron primeiru iha semana) ka ba regra nebe fiksu ba observansia nebe preokupadu.
‘’To’o Kristu nia mate, laiha mudansa ida mak akontese iha loron neba’’; no ‘’nota Eskritura Sagrada mos hatudu, katak eskolante sira la …. foo kualker orden estritu ida nebe mak haruka atu ema abandona Sabadu loron dahituk hodi selebra fali ninia (Sabadu) observansia iha loron primeiru husi semana serbisu nian.’’
Igreja Katolik rekoinese katak sira nia igreja rasik mak halo mudansa ba ukun fuan dahat loron sabadu, no deklara katak Igreja Protestante foo rekoinesementu ba Igreja Katolik nia poder, liu husi selebra loron domingu. Deklarasaun ne’e deklara katak: ‘’Tuir ukun fuan tuan nian, loron Sabadu mak loron nebe santifikadu; maibe Igreja, hetan instrusaun husi Na’i Jesus Kristu, no hetan diriji husi Espiritu Na’i Maromak nian, muda tiha ona loron santifikasaun husi loron Sabadu ba loron domingu, tanba ne’e ohin loron ami santifika loron primeiru, la’os loron dahitu. Ohin loron, Loron Domingu siknifikante tebes tanba sai nu’udar loron Na’i Maromak nian,’’ Mandamentu ne’e haraik tiha ona: ‘’Tanis maka’as ba, ho lian la kotu-kotu, foti o nia lian aas hanesan trombeta ida, no hato’o sai ba ha’u nia povu kona ba sira nia transgresaun.’’ Sira nebe Na’i Maromak hili ona sai nu’udar ‘’Ha’u nia povu’’ sei hetan avizu tanba sira ninia transgresaun. Sira mak klase ida nebe konsidera an loos iha ministeiru Na’i Maromak nian. Maibe avizu nebe seriu husi Deskobredor fuan-laran, prova katak sira sama mandamentu selestial nian, Isaias 58:1,2.
Nune’e profeta Isaias hatudu hikas ordinansa (regra) nebe mak sira abandona tiha ona: ‘’No imi sei hadia fali imi nia fatin antigun nebe at, no imi sei harii jerasaun barak nia fundasaun; no sira sei bolu imi, ‘Nia nebe hadia moru, nia nebe halo fali dalan ba hela fatin.’ Se imi la la’o sala iha loron Sabadu, no la tuir imi nia hakarak iha Ha’u nia loron santu; no se imi bolu Sabadu loron nebe ksolok, loron Santu ba Na’i nebe iha onra; no la tuir imi nia dalans sira, no la buka imi nia hakarak, no la koalia arbiru de’it; nune’e imi sei haksolok iha Na’i.’’ Isaias 58:12-14. ‘’Transgresaun’’ mosu iha ukun fuan Na’i Maromak nian wainhira poder Romanu muda loron Sabadu. Maibe ohin loron tempu to’o ona atu hadia estragus refere. Adão ho ninia innosensia (moris la ho sala) guarda loron Sabadu iha jardin Eden laran; husi Adão, depois nia monu ba sala, no arepende, no wainhira nia hetan duni sai husi ninia rai, loron sabadu nafatin hetan guarda husi beiala sira hotu, husi Abel to’o Noe, ate Abrão to’o Jaco. Wainhira Na’i Maromak liberta ema Israel, Nia deklara kedas Ninia ukun fuan ba sira.
*Mudansa ida-ne’e deskrebe iha kapitulu 3 iha livru Kontroversia Boot.
- George Elliott, Sabadu rohan laek, p. 184.
- A. E. Waffle, Na’i Maromak nia loron, pp. 186-188.
- Katesismu Katolik kona ba Relijiaun Kristaun
Loron Sabadu Loloos Sempre Guardadu
Hahuu husi neba to’o ohin loron, loron Sabadu nafatin hetan guarda. Maske ’’ema pekador’’ konsege sama loron santu Na’i Maromak nian, maibe iha fatin sub-subar sira klamar sira nebe foo laran nafatin respeita no guarda loron santu ne’e. Durante reformasaun, ema balun husi kada jerasaun nafatin defende metin sira nia observansia.
Lia loos sira ne’e iha konesaun ho ‘’Evanjellu rohan laek’’ nebe mak sei halo diferensia igreja Kristu iha tempu Kristu nia fila fali mai ba dala rua. “Ida ne’e mak sira nebe halo tuir Na’i Maromak nia ukun fuan sira, no fee ba iha Na’i Jesus.” Apokalipse 14:12.
Ba sira nebe mak simu ona naroman kona ba santuariu* no ukun fuan Na’i Maromak nian sei hetan ksolok nakonu wainhira sira haree armonia lia loos nian. sira hakarak naroman refere haraik mos ba ema Kristaun hotu. Maibe lia loos nebe kontrariu ho mundu ne’e lakohi simu husi ema barak nebe konfesa ann nu’udar maktuir Kristus.
Wainhira reklamasaun loron Sabadu aprezentau, ema barak hatete: ‘’Ami sempre guarda loron domingu, ami nia beiala sira guarda loron domingu no ema di’ak barak mak mate ona ho haksolok wainhira guarda loron domingu. Guarda loron Sabadu foun sei haketak ita husi armonia ho mundu. Saida mak ita bele atinji husi grupu ki’ik oan nebe mak guarda loron dahitu hodi kontra hasoru mundu tomak nebe mak guarda loron domingu? Ho argumentu nebe hanesan, mak uluk ema Judeu sira justifika sira nia rejeisaun hasoru Kristu. Nune’e mak iha tempu Luther nian, papadu sira halo razaun katak ema Kristaun verdadeiru sira mate tiha ona iha fee katoliku nian; tanba ne’e ho relijiaun de’it sufisiente ona atu hetan salvasaun. Razaun hanesan ne’e sei provadu sai hanesan bareira ida hodi impede progresu sira hotu iha kresementu fee nian.
Ema barak ezije atu selebrasaun loron domingu sai nu’udar kustume nebe mak namkari luan iha igreja, durante husi erra ba erra. Iha sira nia argumentu ne’e, indika katak loron Sabadu ho ninia observansia ne’e antigu liu, no kaluk liu ona hanesan ho mundu ne’e rasik – nebe mak estabelese nanis ona husi Tempu Antigu kedas.
Tanba laiha testamunia bahusi Biblia, ema barak mak insisti: ‘’Tanba saa ita nia ema sira nebe maka’as la entende pergunta kona ba Sabadu ne’e? Iha ema ituan de’it mak fiar hanesan ita boot. Imposibel ita boot loos no ema hotu nebe mak edukadu sala.’’
Atu nega argumentu hanesan ne’e, ita so presija sita de’it husi Eskritura Sagrada no relasaun Na’i Maromak nian ho Ninia povu iha erra hotu. Razaun tanba saa Nia nunka sempre hili ema edukadu no pozisaun aas sira hodi lidera reformasaun, tanba sira fiar ba uma kreda no sistema teolojia sira nian, no sira senti la presija atu hetan tan hanorin husi Na’i Maromak. Enkuantu ema sira nebe mak iha de’it koinesementu itoan kona ba eskola dalaruma sira mak hetan fali xamada atu hato’o lia loos. La’os tanba sira ne’e la edukadu, maibe tanba sira mak la duun independente atu hetan hanorin husi Na’i Maromak. Sira nia Hakraik an no obidensia mak halo sira sai maka’as.
’Haree iha kapitulu, 23 no 24 husi livru Kontroversia Boot’
Fee no Korajen
La’os Na’i Maromak ninia hakarak mak ema Israel sira tenki la’o lemorai durante tinan hat nulu iha dezertu (rai henek fuik maran); Nia hakarak lidera sira diretamente ba iha Kanan no harii sira iha neba, nu’udar povu ida nebe santu no haksolok. Maibe ‘’sira labele tama tanba fiar laek.’’ Ebreu 3:19. Ho maneira nebe hanesan mos, la’os Na’i Maromak ninia hakarak mak atu adia Kristu ninia mai ba iha tempu nebe naruk, hodi husik Ninia povu nafatin hela durante tinan-tinan iha mundu nebe nakonu ho sala no triste ne’e. Fiar laek haketak sira husi Na’i Maromak. Liu husi misrekordia ba mundu, Na’i Jesus adia Ninia mai, atu nune’e ema pekador sira bele rona avizu no hetan abrigu (fatin subar) molok Na’i Maromak nia siak sei fakar tun mai. Tempu agora hanesan mos ho tempu uluk, aprezentasaun lia loos sei estimula opozisaun. Ema barak ho odiu ataka karakter no motivu husi ema nebe sai defeza ba lia loos nebe mak la popular. Elia akuzadu nu’udar pertubador (kriador rungu ranga) iha Israel, Jeremias akuzadu nu’udar traidor, Paulo akuzadu nu’udar poluidor (ema nebe gosta hafoer) iha temple. Hahuu husi loron neba to’o ohin loron, sira nebe foo laran ba lia loos akuzadu nu’udar provokador, ekstraviadu (bobardor ema hodi contra lia loos) no sismatikas (sobudor ema nia unidade). Konfisaun fee nebe kria husi ema santu no martir sira, liu husi ezemplu santidade no integridade nebe metin, inspira korajen iha ema sira nia an, nebe mak ohin loron hetan bolu atu hamriik nu’udar sasin ba Na’i Maromak. Ida ne’e mak orden nebe indika ba iha Ha’u nia atan sira iha tempu ida-ne’e. ‘’Hasa’e o nia lian maka’as hanesan ho trombeta, no hatudu ba Ha’u nia povu, kona ba sira nia transgresaun, no pekadu husi familia Jaco sira nian.’’ ‘’Ha’u difini tiha ona ba o guarda ida ba ema Israel; tanba ne’e o sei rona lia fuan ne’e husi Ha’u nia ibun, hodi foo hanoin ba sira kona ba Ha’u.’’ Isaias 58:1; Ezequel 33:7.
Obstaklu boot atu simu lia loos mak faktu nebe involve diskonfortu no sensura. Ida ne’e argumentu uniku kontra hasoru lia loos nebe mak nunka hetan nega husi ninia suportador. Maibe maktuir Kristu nebe verdadeiru la hein to’o lia loos sai popular. Sira simu krus, no hamutuk ho apostulu Paulo, sira sura katak, “ita nia terus kmaan ida agora ne’e, emprega ita ba gloria aas nebe boot liu no rohan laek.”; ho ida nebe tuan liu, ‘’apresia Kristu nia sensura nu’udar riku soi nebe mak boot liu duke rikeza sira iha Eziptu. 2 Korintu 4:17; Ebreu 11:26.
Ita persija hili ida nebe loos, tanba nia loos, no husik hela konsekuensia hamutuk ho Na’i Maromak. Ba ema sira nebe iha prinsipiu, fee, no brani, mundu hetan divida (tusan) tanba sira nia reformasaun nebe boot. Liu husi ema sira hanesan ne’e mak, reformasaun ba tempu agora tenki hatutan tan la’o ba oin.